در نگاه رهبر معظم انقلاب جهاد معنایی بسیار عام و عمیق دارد. ایشان در شرح حدیثی (1) از پیامبر صلی الله علیه و آله معنای عمومی و حقیقی جهاد و شروط آن را این گونه بیان می کنند:
« … ما در اول «کتاب جهاد» عرض کردیم که معیار جهاد، شمشیر و میدان جنگ نیست. معیار جهاد، همان چیزی است که امروز در زبان فارسی ما در کلمه ی «مبارزه» وجود دارد. فلانی آدم مبارزی است؛ فلانی آدم مبارزی نیست. نویسنده ی مبارز؛ نویسنده ی غیر مبارز. عالِم مبارز؛ عالِم غیر مبارز. دانشجوی مبارز و طلبه ی مبارز؛ دانشجوی غیر مبارز و طلبه ی غیر مبارز. جانعه ی مبارز و جامعه ی غیر مبارز. پس جهاد یعنی “مبارزه”.

در مبارزه، دو چیز حتماً لازم است: یکی این که در آن جدّ و جُهد و تحرکی باشد. انسان در رختخواب یا در پستوی خانه که نمی تواند مبارزه کند! در مبارزه، باید جدّ و جُهدی وجود داشته باشد. اگر چه در صُوَری، مبارزه با نفس هم میدان هایی دارد؛ اما حالا مثال هایی که می زنیم برای مبارزات اجتماعی و این هاست. پس، اول این که در آن جدّ و جُهد و تلاش و تحرک باشد. دوم این که، در مقابلش دشمنی باشد.
مبارزه، در آن جا که دشمن نیست معنا ندارد. پس، جهاد متقوّم بر این دو رکن است: یکی این که در آن جدّ و جُهد باشد؛ دیگر این که در مقابل دشمن باشد. اگر کسی علیه دوست جدّ و جُهد کند، این جهاد نیست؛ بلکه فتنه و اخلال است.» (2)
رهبر انقلاب، زندگی جهادی در راه هدف ها و ارزش ها را معنای حقیقی زندگی انسان می دانند:
«جهاد، یعنی مجاهدت کردن و تلاش کردن. زندگی، یعنی این که ما این هدف ها را ترسیم کنیم و ارزش هایی را که برای ما عزیز و محترم است، مشخص کنیم و بعد با همه ی قوا بکوشیم؛ اصلاً زندگی جز این معنا ندارد؛ و الّا اگر انسان از ارزش هایی ـ آن ارزش ها هر چه می خواهد باشد ـ خالی باشد، به یک جماد تبدیل خواهد شد» (3)
«در این نوع زندگی، هر چه می گذرد انسان احساس می کند که عمرش تلف نشده است؛ چون برای یک هدف عالی زحمت کشیده است… در پایان راه هم وقتی به پشت سر خود نگاه می کند، می بیند فرسنگ ها به هدف نزدیک شده است. لذا حسرت ندارد و احساس لذت می کند. این، زندگی واقعی است؛ زندگی برای آرمان ها و هدف های والا» (4)
در نگاه رهبر معظم انقلاب جهاد و فرهنگ جهادی تا بدان حد اهمیت دارد که ایشان وظیفه ی اصلی خویش را گرم کردن تنور جهاد در کشور می دانند:
«مملکت، مملکت جهاد فی سبیل الله است. از این جهت، بنده که بیشتر سنگینی بارم این است که نگاه کنم ببینم کجا شعله ی جهاد در حال فروکش کردن است و به کمک پروردگار نگذارم؛ ببینم کجا اشتباه کاری می شود، جلویش را بگیرم. مسئولیت اصلی حقیر همین هاست» (5)
در کلام رهبر عرصه های جهاد در این روزگار این گونه ترسیم می شوند:
«امروز هم مجاهدت جوانان و برگزیدگان در میدان های دیگر لازم است: میدان سازندگی، میدان آگاهی از کید دشمنان، میدان تلاش برای خودسازی علمی و اخلاقی، میدان ایجاد امید در مردم و مبارزه با دیو یأس، میدان مبارزه با تبلیغات دشمنان مستکبر، میدان وحدت و همکاری و همکاری و همبستگی ملی.» (6)
ایشان بهره های جهاد با این وسعت را به دو بخش تقسیم می کنند:
«بهره ی مورد نظر [از جهاد] چیست؟ آن بهره دو بخش دارد: یک بخش شخصی دارد که این اصل قضیه است. (این را توجه کنید!) قسمت اعظم مجاهدت در راه خدا، برای شخص خود شماست. «علیکم انفسَکم لا یضرُّکم من ضلّ اذَا اهتَدَیتم» مائده/105 اصل قضیه این است که ما باید به عنوان یک بنده ی خدا، از عهده ی بندگی خدا برآییم… تلاش و جهادی که می کنیم، سازندگی، خودسازی و دیگرسازی، که به دنبالشان می رویم، خدمتی که به خلق می کنیم، اقامه ی عدلی که می کنیم، حکومتی که به راه می اندازیم، همه در درجه ی اول، برای این است که پیش خدای متعال به عنوان یک بنده بتوانیم عرض کنیم: «پروردگارا! ما حق بندگی تو را تا حدی که توانستیم به جا آوردیم.» … پس در دجه ی اول تلاش مورد نظر است.
در درجه ی دوم، مسائل دیگر مورد نظر است؛ مثل نجات بشریت، اقامه ی حکومت عدل و حق و ایجاد راهی که بشر بتواند از آن راهی به خدا و هدایت برسد…» (7)
ایشان روحیه ی جهادی را روحیه ی عدم سازش با دشمن ترسیم می کنند و جهاد فرهنگی را پایه و اساس جهاد نظامی و سیاسی می دانند:
«کسانی که اهل باطل و سازش اند، اصلاً به کار جهادی احتیاج ندارند. بروند سازش کنند و مشکلاتشان را ـ اگر حل شد ـ حل کنند. کسانی که اهل حق اند، این طور نیستند. بدون کار جهادی، کار سیاسی و تحرک، هیچ فایده ای ندارد. کار سیاسی، باید پشتوانه ی جهاد نظامی داشته باشد و هر دوی این ها، بدون کار فرهنگی بی ثمر خواهد بود.» (8)
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
(1) قال رسول الله، صلی الله علیه و آله: اوصی امّتی بخمس، بالسّمع و الطّاعه و الهجره و الجهاد و الجماعه
(2) بیانات در بشروع درس «خارج فقه»
(3) بیانات در دیدار اعضای «گروه اجتماعی» صدای جمهوری اسلامی ایران، 1370/11/29
(4) بیانات در دیدار اعضای «نیروی هوایی» ارتش در روز نیروی هوایی، 1371/11/19
(5) بیانات در جمع فرماندهان لشگر 27 محمد رسول الله، 1375/3/20
(6) پیام به مناسبت سومین روز از دهه ی مبارکه ی فجر روز «ایثار و شهادت»، 1373/11/13
(7) بیانات در دیدار فرماندهان رده های مختلف «سپاه پاسداران» ، 1373/6/29
(8) بیانات در دیدار با اعضای حزب وحدت اسلامی افغانستان، 1